Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloa

1996an, Bartzelonan, Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala aldarrikatu zen. Hogei urte joan dira dokumentu hori onartu zenetik, eta Donostiak 2016an Europako Kultur Hiriburutza izango zuela kontuan hartuta, Euskalgintzaren Kontseiluak Donostia 2016 Fundazioari hizkuntza-eskubide horien onarpenean eta bermean urrats praktikoa egiteko balioko zuen proiektu bat abian jartzeko aukera eskaini zion. Honela jarri genuen martxan 2015eko martxoaren 31ean Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko protokoloa osatzeko proiektua.

Prozesu hau bideratzeko Talde Antolatzailea eratu genuen, eta bertan nazioartean ospe eta eskarmentu handia duten sei erakunderi egin genion gonbita parte hartzeko: CIEMEN, LINGUAPAX, UNPO, ELEN, PEN INTERNATIONAL eta ECMI. Horretaz gain, 2015eko abenduan Batzorde Zientifikoa eratu genuen. Batzorde hori hainbat eremutako adituek osatua dago, hain zuzen ere, Protokoloaren erredakzioan laguntzeko eta gizarte eragileen ekarpenei babes akademikoa emateko.

Hortaz, Donostiako Protokoloaren proiektuaren muina zera izan da, gizarte eragileen, erakundeen eta adituen arteko prozesu bat zabaltzea hizkuntzen arteko berdintasuna bermatzeari begirako protokolo bat prestatzeko.

Protokoloa jorratzeko metodologia bera nahiko sinplea izan da, nahiz eta prozesu osoa konplikatua izan den, ahalik eta hizkuntza-komunitate gehienen iritziak jaso nahi genituelako. Batzorde Zientifikoak Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsalak jasotzen dituen zazpi eremuetako (Printzipioak, Administrazio Publikoa, Hezkuntza, Sozioekonomia, Onomastika, Hedabideak eta teknologia berriak eta Kultura) artikuluen azterketa egin zuen eta bertan aitortzen ziren eskubide guztiak identifikatu zituen.

Lan horretan oinarrituta, hizkuntza gutxituen normalizazioaren alde lan egiten duten hamarnaka eragile sozialek ekarpenak egin zituzten, hain zuzen ere, eskubide horiek bermatzeko hartu beharko liratekeen neurriak eta neurri horiek betetzen direla ebaluatzeko adierazleak proposatuz.

Horixe izan da prozesuaren alderik aberasgarriena. Hogeita hamar hizkuntza baino gehiagoko ehunetik gora eragilek ekarpen zehatzak, neurri zehatzak, proposatu zituzten hizkuntza-eskubideak bermatzeari begira. Zeinek bere egoeratik eta zeinek bere beharretatik, baina helburu bera: egoera gutxituan dauden hizkuntzetako hiztunen eskubideak bermatzeko bide-orria zehaztea.

Kontseiluak ehunka ekarpen jaso zituen eta Batzorde Zientifikoaren esku utzi genituen eta Batzorde horrek ekarpenen bigarren orrazketa egiteaz gain, ikuspegi akademikoa eman zion dokumentuari. Hori guztia amaitutakoan, 185 neurriko dokumentu bat aurkeztu zitzaigun.

Hartara, Protokoloaren neurriak adostuta, Talde Antolatzaileak dokumentuaren printzipio orokorrak zein ziren zehaztu zituen; alegia, Protokoloa ardazten duten printzipio nagusiak zein ziren definitu zituen. Hamaika dira Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloa ardazten duten printzipio orokorrak: Hizkuntza-eskubideak; hizkuntzarengatiko bereizkeria; hizkuntzen estatusa: hizkuntzen ofizialtasuna; araubidea; neurri zuzentzaileak; baliabideak; diskriminazio positiboa; unibertsaltasun printzipioa; arnasguneak eta memoria historikoa.

Printzipio orokorrekin lotutako neurrien ostean, gorago aipatu dugun eremuz eremukako neurriak jasotzen ditu Protokoloak.

Zalantzarik gabe Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloaren ekarpen praktikoaz harago, beste behin azpimarratu nahi dugu gizarte zibiletik eta gizarte zibilak adostutako proposamena izan dela, eta prozesu honen helburu nagusienetakoa izan dela hizkuntza-komunitateak prozesu horretan subjektu gisa aurkeztu eta gizartea bera hizkuntza-kudeaketa justuaren bermatzailea izan dadila aldarrikatzea.

Hizkuntzen beharretatik lan egiten duten ehunka eragile horiek, ezelango mendekotasun politiko edo instituzionalik gabekoak, milioika hiztunen bozeramaile dira, eta horixe da Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloaren indargunea.

Indar ikaragarri hori ikusgarria izan zen abenduaren 17an Donostiako Kursaal jauregian Protokoloaren lehen eragile sinatzaileen taldea aurkeztu genuenean. Europako hogeita hamar hizkuntza baino gehiagoko ehundik gora eragilek osatu dute lehen talde hori, eta horiek guztiak bozgorailu bihurtuko dira. Eragile horiek guztiak gizarte ongizatean, bizikidetzan eta bakean oinarritutako Europa berri bat eraikitzeko bozgorailuak izango dira, izango gara. Bagara nor!!!

 

Batzorde Zientifikoa

slider9

Protokoloa prestatzeko Batzorde Zientifikoa ere eratu zen. Erreferentziazko 17 adituk, intelektualek eta ikertzaileek osatu zuten. Diziplina desberdinetan eskarmentua duten pertsonak hautatu ziren, bai eta eremu desberdinetan lanean daudenak ere. Horrelako Protokoloan ikuspegi guztiak jasotzen direla bermatzea izan da Batzorde honen zereginetako bat. Batzorde Zientifikoaren ardura nagusia Protokoloari ekarpen kualitatiboak egitea izango da. Maila honetako dokumentu batek ikuspegi zientifikoa ere izan behar du txertatuta, eta horrexegatik erreferentziazko adituen laguntza eta aholkuak ere izan ditugu.

 

BATZORDE ZIENTIFIKOKO KIDEAK

Alexandra Büchler: Literature Across Frontiers (Muga Zeharreko Literatura) erakundearen zuzendaria eta Culture Action Europa eta Erresuma Batuko Itzultzaileen Elkartearen zuzendaritza kidea. Kultura/literaturen ikuspegia

Robert Dunbar doktorea: Edinburgoko Unibertsitateko irakaslea. Zuzenbidean masterduna. Eskoziako Gaelikoan aditua. Hizkuntza, Literatura eta Historia zeltiarrean katedraduna. Arnasguneak eta ikuspegi juridikoa

Ewa Chylinski: Tbillisi, Georgia. ECMI (Gutxiengoen Aferetarako Europako Zentroa) erakundearen lurralde-zuzendaria Caucason. OSCE erakundean hainbat programa garatu izan ditu europako ekialdeko ikuspegia, gizarte eragileen ikuspegia

María Pilar García Negro doktorea. A Coruñako Unibertsitateko irakaslea. Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsalaren Batzorde Zientifikoko kidea eta Deklarazioaren idazleetako bat.  Ikuspegi historikoa

Johan Häggman: European Bureau for Lesser Used Languages bulegoko aholkulari ohia eta Europako Parlamentuan eta Europako Komisioan aholkulari. Europako instituzioen ikuspegia

Elin Haf Gruffydd Jones: Hedabide eta sorkuntza industriako irakaslea Aberystwytheko Unibertsitatean, Gales. Mercator Institut for Media, Language and Culture erakundearen zuzendaria, hedabideen eta teknologia berrien ikuspegia

Davyth Hicks doktorea: ELENeko (Europako Hizkuntza Berdintasunaren aldeko Sarea) idazkari nagusia eta Eurolangeko zuzendaria. Europako instituzioak eta gizarte eragileak

Iñaki Martínez de Luna doktorea. Soziologian Doktorea; 1989tik gaur arte UPV-EHUko irakasle atxikia. 1986tik gaur arte Eusko Jaurlaritzako Prospekzio Soziologikoen Kabineteko arduraduna.

Conchúr Ó Giollagáin doktorea: Highlands Unibertsitateko Gaelikoaren Ikerketetan irakasle. SOILLSE – Hizkuntza eta Kultura Gaelikoaren biziberritzeko ikerketa sare nazionalaren zuzendaria. Ikuspegi juridikoa, giza eskubideak, arnasguneak

Miquel Strubell: UOC-Linguamón Hizkuntza Aniztasunaren katedraren zuzendari ohia Europako Kontseilurako aholkulari lanak egin ditu. Soziolingustika eta Hizkuntza-plangintza irakaslea. Hezkuntzaren ikuspegia, hizkuntza politiken ikuspegia

Ferran Suay doktorea: Psikologian doktore. Psikobiologia irakaslea Valentziako Unibertsitatean. ACPV erakundeko kidea. Asertibitatea, herritarren ahalduntzea, ikuspegi psikologikoa

Iñigo Urrutia doktorea: Zuzenbide administratiboko irakaslea Euskal Herriko Unibertsitatean, “Hizkuntza-eskubideak eta hezkuntza-sistema” tesia garatu zuen ikuspegi juridikoa eta hezkuntzaren eremua, hedabideen eremua, eremu sozioekonomikoa, zuzenbide konparatua

Fernand de Varennes doktorea gutxiengoen giza eskubideen munduko adituenen artean dago. Gatazka etnikoen, pertsona migranteen,eta beste hainbat gairen inguruan idatzi du. NBErentzat eta UNESCOrentzat ere hainbat txosten prestatu izan du. Giza eskubideak, hizkuntza eskubideak… munduan ospe handien duen pertsonetako bat da

Jaume Vernet doktorea: Zuzenbide konstituzionalean katedraduna Tarragonako Rovira i Virgili Unibertsitatean eta Consell de Garanties Estatutàries de Catalunya erakundearen kidea. Egun katalunian ikuspegi juridikoa lantzen duen aditu nagusienetakoa

Durk Gorter doktorea: Giza Zientzietako doktorea Amsterdamgo Unibertsitatean. 30 urtetik gorako ikerketa-esperientzia. Ikerrildoak: eleaniztasuna hezkuntzaren inguruetan; Europako hizkuntza gutxituen konparaketa; hizkuntz paisaia eskoletan. Frisieraren Soziolinguistika katedradun ohia Amsterdamgo Unibertsitatean. Ljouwert / Leeuwardeko Fryske Akademy erakundearen arduradun izandakoa.

 

Erreferentziak

2015eko martxoan Talde Antolatzaileak Protokoloa prestatzeko erreferentziak zein ziren zehaztu zituen. Behin eta berriz gogoratzen ari garen moduan, Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala (1996) izan da Protokoloari norabidea jarri dion ituna. Halere, azpimarratu nahiko genuke ebaluazio adierazleak zehazterako orduan UNESCOk onartutako Hizkuntzen Bizitasuna eta Desagertzeko Arriskua txostena (2003) dokumentua ere izan dela oinarrietako bat. Bi dokumentu horietaz gain, honako Itun edo dokumentu hauek ere izan ditu erreferente Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloak:

NAZIO BATUEN ERAKUNDEA

  • Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala (1948)
  • Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna (1966)
  • Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Nazioarteko Ituna (1966)
  • Teherango Aldarrikapena (1968)
  • Haurraren Eskubideen Aldarrikapena (1989)
  • Gutxiengo Nazional, Etniko, Erlijioso eta Linguistikoen Eskubideei Buruzko Aldarrikapena (1992)
  • Vienako Aldarrikapena eta Ekintza Programa (1993)
  • Herri Indigenen Eskubideei Buruzko Aldarrikapena (2007)

EUROPAKO KONTSEILUA

  • Giza Eskubideen eta Oinarrizko Eskubideen Babeserako Hitzarmena (1950)
  • Gutxiengo eta Erregio Hizkuntzen Europako Ituna (1992)
  • Gutxiengo Nazionalen Babeserako Hitzarmen markoa (1994)

UNESCO

  • Kultur Aniztasunari Buruzko Aldarrikapen Unibertsala (2001)
  • Adierazpen Kulturalen Aniztasunaren Babes eta Sustapenerako Hitzarmena (2005)

SEGURTASUN ETA LANKIDETZARAKO EUROPAKO ERAKUNDEA

  • Gutxiengo Nazionalen Hezkuntza Eskubideei Buruzko Hagako Gomendioak (1996)
  • Gutxiengo Nazionalen Hizkuntza Eskubideei Buruzko Osloko Gomendioak (1998)
  • Gutxiengo Nazionalen Bizitza Publikoan Parte Hartze Eraginkorrerako Eskubideei Buruzko Lundeko Gomendioak (1999)

EUROPAKO BATASUNA

  • Europako Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutuna
  • Lisboako Ituna
  • Europako Batzordearen Txostena erregio edo gutxiengoen hizkuntzetarako ekarpenekin aniztasunaren eta kulturaren hedapenerako testuinguruan
  • Europako Parlamentuaren 2013ko irailaren 11ko Ebazpena, arriskuan dauden Europako hizkuntzen eta Europako Batasuneko hizkuntza aniztasunari buruzkoa

PEN INTERNATIONAL

  • Hizkuntza Eskubideen Gironako Manifestua

NPLD – HIZKUNTZA ANIZTASUNA SUSTATZEKO SAREA

  • Hizkuntza Aniztasunerako Bide Orria